αρχιμ. Παύλος Παπαδόπουλος Η Ελευθερία του Ήθους στους Δια Χριστόν Σαλούς

Εισερχόμαστε σήμερα στο δεύτερο μέρος της μελέτης του αρχιμ. Παύλου Παπαδόπουλου για τους διά Χριστόν σαλούς ως ηθικά και ποιμαντικά πρότυπα (προηγούμενο άρθρο: http://www.pemptousia.gr/?p=56781). Στο μέρος αυτό εξετάζεται η ανάδειξη της ελευθερίας του ήθους στο παράδειγμα της βιοτής της ιδιαίτερης αυτής περίπτωσης αγίων.

Β΄ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΗΘΟΥΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΒΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΤΩΝ ΔΙΑ ΧΡΙΣΤΟΝ ΣΑΛΩΝ

Εισαγωγικά

Όπως προαναφέραμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, η άτυπη συμπεριφορά των δια Χριστόν σαλών αποτελούσε μια ιδιαίτερη γλώσσα, κατά την οποία οι συνάνθρωποί τους διδάσκονταν μέσω ενίοτε σκανδαλωδών σχημάτων συμπεριφοράς, τα οποία έφερναν σαφή συμβολικό χαρακτήρα και οδηγούσαν σε βαθύτερο προβληματισμό τους άλλους ανθρώπους.

Η ποιμαντική συνεισφορά των διά Χριστόν σαλών στηρίζεται στην καλλιέργεια της βαθειάς ταπείνωσης, στον εμπαιγμό της ανθρώπινης ματαιοδοξίας και κενοδοξίας, των αβαθών κριτηρίων της ανθρώπινης ηθικής και πολλές φορές στην ομολογία του ορθοδόξου βιώματος[1]. Η ηθική τους ήταν αμφιλεγόμενη από τις εξωτερικές τους συμπεριφορές, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι ήταν ανήθικοι. Όχι μόνο ανήθικοι δεν ήταν αλλά είχαν ξεπεράσει κατά πολύ αυτό που λέγεται ηθική τελείωση και είχαν εισέλθει πλέον στον κόσμο της απόλυτης εν Χριστώ ελευθερίας του ήθους, σε μία κατάσταση που τα αποδεκτά σχήματα συμπεριφοράς δεν έχουν θέση μιας και τα πάντα γίνονται με κριτήριο την θυσιαστική εν Χριστώ αγάπη.

1. 1.     Η Ελευθερία του ήθους των δια Χριστόν σαλών:

Πρότυπα αυθεντικής πίστης και αγάπης προς τον Θεό και τον πλησίον.

Ο σκοπός της ποιμαντικής των δια Χριστόν σαλών δεν είναι άλλος από την σωτηρία του πλησίον. Όμως η σωτηρία και η πνευματική προκοπή του πλησίον περνάει μέσα από τον προσωπικό αγώνα και τη σκληρή άσκηση του δια Χριστόν σαλού, προκειμένου να πραγματοποιήσει και το δικό του εξαγιασμό. Ο άγιος Συμεών έπρεπε να παραμείνει 29 χρόνια στην έρημο, να αποκτήσει μια πλήρη απάθεια[2], για να έλθει στη συνέχεια στον κόσμο.

Ο άνθρωπος πρώτα υπηρετεί τη δική του σωτηρία και έπειτα τη σωτηρία του πλησίον[3]. Η θέωση έχει και κοινωνικό χαρακτήρα. Η θέωση δεν νοείται ευδαιμονικά και εγωιστικά. Συχνά τονίζεται ότι ο άνθρωπος που έχει θεωθεί, παρόλο που είναι τέλειος «ἐν τελείῳ Θεῷ»  και ενωμένος με τις υπέρτατες αγγελικές δυνάμεις, δεν επαναπαύεται στη μακάρια κατάστασή του, αλλά γίνεται εν Αγίω Πνεύματι διάκονος των μυστηρίων του Θεού ανάμεσα στους ανθρώπους και στο Θεό υπηρετώντας τους με το λόγο, όπως οι απόστολοι. Καθώς βλέπει το Θεό μπορεί να φωτίσει τον εν Χριστώ πλησίον του και καθώς γνωρίζει το Θεό γίνεται ικανός να διδάξει και να οδηγήσει τους συνανθρώπους του στη σωτηρία και τη θέωση. Αυτή είναι ακριβώς η περίπτωση των αγίων σαλών .

Ο Λεόντιος Νεαπόλεως μας πληροφορεί ότι ο άγιος Συμεών ο διά Χριστόν σαλός προτρέπει τον συνασκητή του άγιο Ιωάννη «Ἀπέλθωμεν, σώσωμεν καὶ ἄλλους»[4], δηλ. αφού σωθήκαμε εμείς, μπορούμε να παρακινούμε και άλλους στην όδο της σωτηρίας, η οποία είναι «ἡ μετάβαση ἀπὸ τὸ «κατὰ φύσιν» καὶ τὸ «παρὰ φύσιν» στὸ «ὑπέρ φύσιν» διὰ τῆς συνεργίας τῆς θείας Χάριτος»[5].

Ο άγιος Συμεών δε διστάζει καθόλου να μεταβαίνει στην πόλη της Έμεσας ή ακόμα στην Κωνσταντινούπολη και να εργάζεται για την σωτηρία των ανθρώπων παρόλο που εκεί κυριαρχούσαν η αμαρτία και η φθορά, δίνοντας αμέσως θετική απάντηση στο κάλεσμα του Θεού με σκοπό να απαλλάξει όλη την κοινότητα αλλά και ολόκληρη την πόλη από τα σχέδια του διαβόλου.

Στην κλήση του αγίου Ανδρέα του δια Χριστόν σαλού φαίνεται η διπλή αποστολή του σαλού, η δική του πνευματική εξέλιξη και προκοπή, η οποία συντελείται ταυτόχρονα με αυτήν του πλησίον. «Τρέχε οὔν τὸν καλὸν αγῶνα γυμνὸς καὶ γενοῦ σαλὸς δι’ ἐμὲ, καὶ πολλῶν ἀγαθῶν δεσπότης καθίσεις ἐν τῇ ἡμέρα τῆς βασιλεἰας μου».

Σ’ αυτό το σημείο πρέπει να διευκρινίσουμε πως την απάντηση στο ερώτημα πώς μπορούν να σωθούν οι χριστιανοί της πόλης, μας τη δίνει ο επίσκοπος Νεαπόλεως Λεόντιος. Η οδός της σωτηρίας περνάει από την συνείδηση και τη διάθεση του καθενός, αρκεί να βοηθάει, να δίνει, να ελεεί και να αγαπάει τον πλησίον του. Ως έμπειρος δάσκαλος της Εκκλησίας, ο Συμεών έλεγε τη συμβουλή του στο τέλος του μαθήματος όταν έβγαζε τη μάσκα του τρελού και μιλούσε με παρρησία στο ποίμνιό του, τονίζοντας ότι η αγάπη[6] είναι ο οδηγός μας σε κάθε πτωχό και εξουθενωμένο, σε κάθε ξένο και απόβλητο της κοινωνίας και προτρέποντας τους ακροατές να ακούσουν έμμεσα το λόγο του Παύλου ο οποίος μας επισημαίνει να διώκουμε την αγάπη[7]. Όποιος δεν έχει αγάπη μέσα του δεν θα μπορέσει ποτέ να γνωρίσει το Θεό, δε γίνεται σωτηρία χωρίς αγάπη, και η έκφραση της αγάπης είναι η ελεημοσύνη[8].

Η πίστη μαρτυρείται με τις πράξεις, δεν αναγγέλλεται με λόγια ή ρητορικές αποδείξεις, αλλά με έργα ελεημοσύνης[9]. Ο βιογράφος του οσίου Ανδρέα του διά Χριστόν σαλού, περιγράφει ένα περιστατικό «κρυφής» ελεημοσύνης[10], όπου ο όσιος έψαχνε να βρει ένα κρυφό μέρος, όπου ήταν συγκεντρωμένοι και άλλοι φτωχοί. Πλησίαζε τότε, καθόταν ανάμεσά τους και για να γίνεται αντιληπτή η εργασία του, έκανε πως παίζει. Αν κάποιος απ’ αυτούς του άρπαζε κάτι, τον ράπιζε. Τότε οι άλλοι για να υπερασπίσουν το σύντροφό τους, χτυπούσαν τον Ανδρέα με ραβδιά. Εκείνος χρησιμοποιούσε την ευκαιρία αυτή για να φύγει και σκόρπιζε όλα τα χρήματα. Τότε ο καθένας ό,τι άρπαζε, το κρατούσε δικό του[11].

Πολλές φορές ο σαλός ελέγχει τους αμαρτωλούς ώστε να μετανοήσουν, να αλλάξουν τρόπο σκέψεως και ζωής, είτε πρόκειται για πόρνες[12], είτε για μοιχούς[13], είτε για κλέφτες[14], είτε για ασώτους[15]. Έτσι, με συμβολισμούς και παραβολές, με αυστηρά λόγια και πειράγματα, προσπαθεί ο σαλός να σταματήσει κάποιο κακό και να αποκαλύψει κάποια αλήθεια, για να σώσει μια ψυχή[16]. Και αυτό πηγάζει από τη χαρακτηριστική αγάπη του για τους φτωχούς και τους αμαρτωλούς. Η αγάπη αυτή τον ωθεί μέχρι τα καπηλειά, τα πορνεία και σε όποια γωνιά κρύβεται η ηθική και η υλική αθλιότητα, προκειμένου να την ανακαλύψει και να τη θεραπεύσει[17].