Δια Χριστόν Σαλοί: Έμπονη αγάπη & μεγάλα μέτρα αρετής αρχιμ. Παύλος Παπαδόπουλος

Συνεχίζοντας τη σειρά των τμηματικών δημοσιεύσεων της εμβριθούς μελέτης του αρχιμ. Παύλου Παπαδόπουλου για τους δια Χριστόν σαλούς ως ηθικά και ποιμαντικά πρότυπα (προηγούμενο άρθρο: http://www.pemptousia.gr/?p=57223), προχωρούμε σήμερα στο τμήμα εκείνο που αναφέρεται στην ελευθερία του ήθους που ανέδειξαν οι αντισυμβατικοί αυτοί εραστές της ταπείνωσης. Βλέπουμε, έτσι, συγκεκριμένα και απτά παραδείγματα της βαθιάς αγάπης και της υψηλής αρετής που κρυβόταν κάτω από τη φαινομενικά αντικοινωνική συμπεριφορά τους.

Έτσι, στην περίπτωση της τιμωρίας ενός αμαρτωλού, ο Άγιος Ανδρέας έκλαψε τόσο πολύ «ὥστε ἐκ πολλῶν δακρύων ὀγκωθῆναι αὐτοῦ τά ὤμματα»[1]. Ο δε Άγιος Συμεών συζητούσε με τις αμαρτωλές γυναίκες με ένα «ύφος» πραγματικά παράξενο και φιλελεύθερο για τα δεδομένα της εποχής εκείνης. Έλεγε, λοιπόν, σε μια τέτοια γυναίκα: «Θέλεις ἕχω σε φίλη; Καὶ δίδω σοι ἑκατὸν ὁλοκοτίν. Ἐρεθιζόμενη οὖν αὐτῷ ἐπίθοντο. Ἐδείκνυεν γὰρ αὐτῇ καὶ τὸ λογάριν· εἶχε γὰρ ὅσα ἤθελε, τοῦ Θεοῦ ἀοράτως αὐτῷ χορηγοῦντος διὰ τὸ ἕνθεον αὐτόν σκοπόν. Καὶ λοιπὸν ὄρκον ἀπῂτει παρὰ τῆς λαμβανούσης, ὅτι οὐκ ἀθετεῖ αὐτόν»[2].

Ο σαλός λοιπόν, μισεί την αμαρτία, συμπονάει και συμπαραστέκεται στους αμαρτωλούς. Προσπαθεί με κάθε τρόπο, ακόμη και με την τρέλα του, να τους απαλλάξει από τα πάθη τους, να διορθώσει τη ζωή τους και τα φρονήματά τους. Ο αντικειμενικός στόχος της επιστροφής του στον κόσμο είναι να «συμπαθῆσαι καὶ σῶσαι τοὺς πολεμουμένους»[3]. Έχει τέλεια επίγνωση της αποστολής του που δεν ήταν άλλη από το να σταματήσει την αμαρτία να οδηγήσει τους συνανθρώπους του σε μετάνοια και να χαλάσει τις διαπλοκές του Διαβόλου[4].

Όπως βλέπουμε, η διά Χριστόν σαλότητα είναι η μέγιστη έκφραση της χριστιανικής δικαιοσύνης και αγάπης. Ο σαλός συμμετέχει στον πόνο του άλλου έως το τέλος, όπως αναφέρθηκε πριν, πραγματοποιεί την ένωση μεταξύ του Θεού και του ανθρώπινου γένους πάνω στο Σταυρό.

Με μια προσεκτική ανάγνωση των βίων των δια Χριστόν σαλών, διακρίνει κανείς μια σωστή ανθρωπολογική θεώρηση. Επιδεικνύεται καταρχήν, η ελευθερία τους να διαλέξουν τέτοια ακραία μορφή άσκησης, η οποία φαίνεται από την απάντησή τους στην πρόσκληση του Θεού[5].

Η τραγική πορεία των δια Χριστόν σαλών μέσα στον κόσμο στοχεύει πάντα προς αυτή την κατεύθυνση, την παροχή βοήθειας στον πλανεμένο του πλησίον. Πως θα βοηθήσει τον συνάνθρωπό του, ο οποίος βρίσκεται κάτω από την επιρροή του δαιμονικού στοιχείου, πως θα του αποκαλύψει την αλήθεια, η οποία δε βρίσκεται κάτω από τα λογικά και ευπρεπή σχήματα του κόσμου τούτου[6].

Επομένως η αμαρτία ως αστοχία και αρρώστια θεραπεύεται από το Θεό με τη βασική, όμως, προϋπόθεση της ελεύθερης συγκατάθεσης και της συμμετοχής του ανθρώπου.

Ο ρόλος των σαλών είναι να ανακαλύπτουν την αμαρτία και να κάνουν, όσο το δυνατόν, τους αμαρτωλούς να συνειδητοποιούν την αμαρτωλή κατάστασή τους ώστε να την αλλάξουν[7], διά της πρωτοβουλίας τους και της Χάριτος του Θεού, ώστε να πουν μερικοί «καὶ ὁ Θεὸς καὶ αἱ εὐχαί σου σῷζουσίν με»[8].

Όπως σε κάθε ορθόδοξη ασκητική διδασκαλία και ζωή, έτσι και εδώ ο νους και η καρδία του σαλού αποτελούν κεντρικό θέμα της ανθρωπολογίας του. Συγκεκριμένα, ο νους χαρακτηρίζεται ως «πρωτοπαθής»[9], τόσο κατά την προγονική, όσο και σε κάθε μεταπατορική πτώση του ανθρώπου. Όταν ο ασκητής προσεύχεται  υπερβαίνει όλα τα γήινα και τα ανθρώπινα[10], χωρίς όμως να τα περιφρονεί, ακριβώς γιατί πληρώθηκε το εσωτερικό του από υπεργήινες καταστάσεις. Σε τέτοιες καταστάσεις, λοιπόν, έφτασαν και οι σαλοί, όπως μαρτυρεί ο Λεόντιος: «ὠρθοδρόμησεν (ο Διάκονος Ἰωάννης) εἰς τὸν τόπον, ὅπου ᾔδει πάντοτε προσεύχεσθαι τὸν ἀββάν Συμεῶνα, καὶ ἰδών αὐτόν ἀπὸ μήκοθεν ἐκτείνοντα τὰς χεῖρας εἰς τὸν οὐρανόν, ἐφοβήθη· ὤμνυεν γὰρ, ὅτι σφαίρας πυρός ἀνερχομένας ἐξ αὐτοῦ εἰς τὸν οὐρανόν ἐθεώρει, καὶ κύκλῳ αὐτοῦ ὡς κλίβανον καιόμενον, καὶ αὐτόν εἰς τὸ μέσον, ὥστε μὴ τολμῆσαί με πλησιάσαι αὐτῷ, ἕως οὐ τὴν εὐχήν ἐτελείωσεν»[11].

Με την αδιάλειπτη προσευχή, εφαρμόζει πιστά ο σαλός τη διδασκαλία του Παύλου «ἀδιαλείπτως προσεύχεσθε»[12]. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα στον όσιο Ανδρέα[13]. Η διαφορά στην συμπεριφορά του σαλού μεταξύ νύχτας και ημέρας είναι ιδιαίτερα σημαντική. Βιώνει μια διπλή ζωή όπου, μπροστά στον κόσμο, στους δρόμους, στην αγορά ή στις ταβέρνες, ο σαλός είναι τρελός, ενώ «κατ’ ἱδίαν»[14] στις εκκλησίες, στο καλύβι του ή σε κρυπτό μέρος, είναι ο άνθρωπος της προσευχής, ο κατεξοχήν ασκητής[15]. Σχεδόν κανείς, εκτός του πνευματικού του, δε γνωρίζει την πραγματική ζωή του. Μόνο μετά την κοίμησή του γνωστοποιείται το μυστικό της αληθινής του ζωής στους πάντες και τότε άρχισαν να τον τιμάνε.

Η πλαστή φύση της αγίας σαλότητας είναι πραγματικά προβληματική. Συνδέει ξεκάθαρα το αγιογραφικό φαινόμενο κατά κάποιο τρόπο με το κοσμικό[16]. Αυτό σημαίνει πως πρέπει να υπάρχουν κάποιοι αληθινοί τρελοί που πάσχουν από διανοητική ασθένεια ώστε να τους μιμούνται οι άγιοι σαλοί και να φοράνε τη μάσκα τους, προκειμένου να χάνονται ανάμεσά τους, κρύβοντας έτσι την αρετή τους από τους ανθρώπους. Με την ιδέα του κόσμου περί της αγιότητας, οι σαλοί ήταν στα μάτια του «πραγματικά» τρελοί, ενώ για το Θεό ήταν πραγματικά σοφοί.

[Συνεχίζεται]

[1] Βλ. ΜΑΡΤΙΝΗ ΠΑΝ., Ο σαλός Αγ. Ανδρέας και η σαλότητα στην Ορθόδοξη Εκκλησία, ο.π., σ. 30.

[2] ΛΕΟΝΤΙΟΥ ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ, Ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ διὰ Χριστόν σαλὸς , PG 93, 1725Α. Πρβλ. ΜΑΡΤΙΝΗ ΠΑΝ., Ο σαλός Αγ. Ανδρέας και η σαλότητα στην Ορθόδοξη Εκκλησία, ο.π., σ. 30.

[3] ΛΕΟΝΤΙΟΥ ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ, Ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ διὰ Χριστόν σαλὸς, PG 93, 1725 Α.

[4] «Διὰ τούτου γὰρ πολλάκις καὶ ἤλεγχεν, καὶ ἀνέκοπεν ἀμαρτίας, καὶ ὀργήν τινι πρὸς διόρθωσιν ἔπεμπε, καὶ προέλεγέ τινα, καὶ ὅσα ἤθελε ἐποίει… Καὶ ὅσα περ ἄν ἐποίει, εἵχον αὐτὸν ὥσπερ τοὺς πολλοὺς τοὺς ἐκ δαιμόνων διαλαλοῦντας καὶ προφητεύοντας». ΛΕΟΝΤΙΟΥ ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ, Ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ διὰ Χριστόν σαλὸς, PG 93, 1725Β.

[5] «οὐ γὰρ ἀπ’ ἐμαυτοῦ βούλομαι τοῦτο πράξαι, ἀλλὰ του Θεοῦ κελεύντός μοι», ΛΕΟΝΤΙΟΥ ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ, Ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ διὰ Χριστόν σαλὸς, PG 93, 1705C. «Τρέχε τὸν καλὸν ἀγῶνα γυμνὸς, καὶ γενοῦ σαλὸς δι’ ἐμὲ», ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ πρεσβυτέρου Κων/πόλεως, Βίος ἁγίου Ἀνδρέου τοῦ διὰ Χριστὸν σαλοῦ, PG 111, 636 D.

[6] Βλ. ΜΑΡΤΙΝΗ ΠΑΝ., Ο σαλός Αγ. Ανδρέας και η σαλότητα στην Ορθόδοξη Εκκλησία, ο.π., σ. 29.

[7] ΛΕΟΝΤΙΟΥ ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ, Ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ διὰ Χριστόν σαλὸς, PG 93: Τα παραδείγματα της έγκυου δούλης, 1717Β, του ταχυδακτυλουργού 1716Β, του φουσκάριου, 1721Β. Επίσης: «Θαῦμα γὰρ φοβερὸν τὸ ἐπ’ αὐτὸν τότε γενόμενον· ἐν τοσοῦτοις γὰρ μαλαγμοῖς οῖς ἐποίησαν ἐπ’ αὐτὸν, ουδαμῶς κινῆσαι ἤ ὁρεξαι αὐτὸν ἵσχυσαν πρὸς τὸ δυσῶδες πάθος. Ὅθεν μεταβαλλόμεναι (ἅλλαξαν συμπεριφορά) ἔλεγον: «Οὗτος νεκρός ἐστιν, ἤ ξύλον»». Βλ. ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ πρεσβυτέρου Κων/πόλεως, Βίος ἁγίου Ἀνδρέου τοῦ διὰ Χριστὸν σαλοῦ, PG 111, 636D. Και το παράδειγμα της μεταστροφής του φιλάργυρου μοναχού, «ἐπὶ τὴν πνευματικὴν ἐργασίαν προκόπτων, καὶ τὴν εὐχαριστίαν καθεκάστην προσέφερε τῷ Θεῷ», PG 111, 757Α – 760Α.

[8] ΛΕΟΝΤΙΟΥ ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ, Ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ διὰ Χριστόν σαλὸς, PG 93, 1705 Α.

[9] ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ, Επιστολή 101, PG 37, 188B. Πρβλ. ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΑΛΑΜΑ, Προς Ξένην, PG 150, 1069A.

[10] «Ἀρπάζεται εἰς προσευχήν ὁ ἔσω ἄνθρωπος, εἰς ἄπειρον βάθος ἐκεῖνου τοῦ αἰῶνος ἐν ἡδύτητι πολλῇ, ὥστε ξενίζεται τὸν νοῦν ὅλον ὄντα μετέωρον καὶ ἡρπασμένον ἐκεῖ, ὥστε κατ’ ἐκεῖνον τὸν καιρόν λήθην ἐγγενέσθαι τοῖς λογισμοῖς τοῦ φρονήματος τοῦ ἐπιγείου, διά τὸ μεστωθῆναι τοὺς λογισμούς καὶ αἰχμαλωτισθήναι εἰς τὰ θεῖα καὶ ἐπουράνια…». ΜΑΚΑΡΙΟΥ ΑΙΓΥΠΤΙΟΥ, Φιλοκαλία, Πατερικαί εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς», τομ. 7, σσ. 152-153.

[11] ΛΕΟΝΤΙΟΥ ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ, Ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ διὰ Χριστόν σαλὸς, PG 93, 1732C.

[12] Α΄ Θεσ. 5, 17.

[13] «Ἒκτοτε ἄϋπνος διετέλει πάσας τὰς νύκτας, τὴν ἀκατάπαυστον δοξολογίαν προσφέρων Θεῷ· δι’ ὅλης δὲ τῆς ἡμέρας ἧν ἐν μέσῳ θορύβου ἀσχολούμενος, τὰ συνήθη ἔπραττεν ἀγωνιζόμενος». ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ πρεσβυτέρου Κων/πόλεως, Βίος ἁγίου Ἀνδρέου τοῦ διὰ Χριστὸν σαλοῦ, PG 111, 677D.

[14] «Αυτός ὁ θεατρικός καὶ ἐπιδεικτικός χαρακτήρας τοῦ σαλού πραγματικά αὐτοεκφράζεται στο γεγονός ὅτι ὁ ἅγιος, που προσωποποιεί τὸν τρελό καθοδηγεί μια τέλεια διπλή ζωή. Τὴν ημέρα περιπλανάται τοὺς δρόμους, τὴν ἀγορά καὶ τις ταβέρνες, παίζοντας τὰ ἀστεία του. Ωστόσο, τὴ νύχτα ἀποσύρεται σε κρυφό μέρος, σε καμιά γωνία, ἤ ἄμα εἶναι μόνος του στο καλύβι, τότε βγάλλει τὴν μάσκα τῆς μωρίας καὶ βυθίζεται σε ἀδιάλειπτη προσευχή, όπου ενώνεται πνευμαυικά με τους αγίους και συνομιλεί με το Θεό, όσπου να χαράξει τὸ πρωί τῆς ἐπόμενης ημέρας…». Βλ. ERNST BENZ, «Heilige Narrheit», Periodico Kyrios 3, 1938, p. 12.

[15] Μθ. 6, 6. «Σύ ὅταν προσεύχῃ, εἴσελθε εἰς τὸ ταμεῖον σου καὶ κλείσας τὴν θύραν σου πρόσευξαι τῷ πατρί σου τῷ ἐν τῷ κρυπτῷ, καὶ ὁ πατήρ σου ὁ βλέπων ἐν τῷ κρυπτῷ ἀποδῶσει σοι».

[16] «Το σημαντικό, βέβαια, είναι ὅτι οἱ «κοσμικοί τρελοί» ἐξαφανίστηκαν ἀπὸ τις πλατείες καὶ τοὺς δρόμους τῆς Εὐρώπης ἀκριβώς τὴν ίδια ἐποχή, που ἔγιναν οἱ ἅγιοι σαλοί ἐλάχιστοι στὴ χριστιανική κοινότητα». Βλ. SAWARD J., Perfect Fools, Folly for Christ’s sake in Catholic and Orthodox Spirituality, Oxford University press, 1980, p. 26.