Δια Χριστόν Σαλοί:Σκανδαλώδης Συμπεριφορά & Αυθεντικός Βίος αρχιμ. Παύλος Παπαδόπουλος

Αφού εξετάσαμε τη βίωση της ελευθερίας του ήθους στο παράδειγμα των διά Χριστών σαλών (προηγούμενο άρθρο: http://www.pemptousia.gr/?p=57583), προχωρούμε στο σημερινό απόσπασμα από την ενδιαφέρουσα εργασία του αρχιμ. Παύλου Παπαδόπουλου, στη μελέτη της επίτευξης ενός άκρως παραδόξου κατορθώματος: του συνδυασμού μιας σκανδαλώδους εξωτερικής συμπεριφοράς με μία αυθεντική εσωτερική πνευματικότητα.

2. Η Ποιμαντική των δια Χριστόν σαλών:

Κάλεσμα σε αυθεντικότητα του χριστιανικού βίου μέσω σκανδαλώδους συμπεριφοράς

Ο δια Χριστόν σαλός όπως είδαμε και στις προηγούμενες παραγράφους, εργάζεται δραστήρια για την επανασύνδεση του πλησίον του με τον Χριστό, στηριζόμενος στα πολύμορφα «χαρίσματά» του[1]. Για να γίνεται οδηγός ανθρώπων, κατέχει όχι μόνο σώας τας φρένας του, αλλά και μια δυνατή προσωπικότητα. Επειδή συμπεριφέρεται όπως εμπνέει το Πνεύμα, δεν μπορεί κανείς να του ζητήσει λογαριασμό για τις πράξεις του. Η μάσκα της τρέλας τον κάνει ελεύθερο από την ανθρώπινη τιμή. Είτε ψάχνοντας για περιφρόνηση, είτε σαν επακόλουθο μιας θεϊκής ανεξέλεγκτης έμπνευσης, οι πράξεις του καταπατούν τους κανόνες της καλής συμπεριφοράς, κάποτε ακόμη και της πιο υποτυπώδους.

Μπορεί ο σαλός να μην τηρεί τους κανόνες της Εκκλησίας περί νηστείας και λατρείας, τρώγοντας κρέας δημόσια τη Μεγάλη Εβδομάδα[2], όμως δεν είναι σχισματικός ή αιρετικός. Αντίθετα, κάτω από το κάλυμμα της μωρίας, μετατρέπει Εβραίους[3] και αιρετικούς[4] σε χριστιανούς πιστούς και θεραπεύει δαιμονιζόμενους. Κατά τον καθηγητή Χρ. Γιανναρά[5]: «αυτή η πρόκληση του σκανδαλισμού των ευσεβών θυμίζει την “προκλητική” κατάλυση του Σαββάτου από τον Χριστό: την ανάληψη της ευθύνης για την “ἂρση τοῦ κραββάτου” από τον παραλυτικό[6], την κάλυψη των μαθητών που “ἢρξαντο τίλλειν στάχυας και ἐσθίειν” την ημέρα του Σαββάτου[7] ή που “ἢσθιον ἂρτους κοιναῖς, τοῦτ’ ἒστιν ἀνίπτοις χερσίν”»[8].

Όμως, όπως ο Χριστός δεν καταλύει το Νόμο, αλλά φανερώνει την υπέρβαση του Νόμου στα όρια της Βασιλείας, έτσι και ο διά Χριστόν σαλός (π.χ. άγιος Συμεών) είναι πολίτης της Βασιλείας, όπου ενσαρκώνει στο πρόσωπό του την υπέρβαση που είναι σκάνδαλο μόνο για όσους ζούμε ακόμα με την ανάγκη του νόμου και με την ανάγκη της υποταγής, γιατί δεν έχουμε φτάσει ή αγνοούμε το «τέλος» του νόμου που είναι η ελευθερία των αγίων[9], η ελευθερία που προσφέρει η εν Χριστώ αγάπη.

Στους βίους των σαλών αγίων πολλές φορές αφήνεται το ενδεχόμενο της μη συμμετοχής τους στην λατρευτική ζωή της Εκκλησίας[10], ενώ οι διηγήσεις είναι γεμάτες με εμπειρίες φωτισμού και θεοπτίες[11]. Στα μάτια των πολλών φαίνονται δαιμονισμένοι, καταραμένοι, να μην έχουν σχέση με τίποτα ιερό, ενώ για τους ελάχιστους ήταν πνευματικοί καθοδηγητές. Σ’ αυτό το σημείο, μάλιστα, έγκειται η αιτία της εμφάνισής τους, δηλ. η αντιπαράθεση ανάμεσα στη εξωτερική και την εσωτερική τους ύπαρξη[12]. Φαίνονται βέβηλοι και ασεβείς, αλλά στην ουσία είναι όσιοι και θαυματουργοί. Θέλουν να δείξουν στους άλλους πώς να αναβιώσουν τη λατρεία κατά βάθος, στην καρδιά, πώς να ζήσουν το μυστήριο την αγάπης του Θεού, να κατανοήσουν το είναι της Εκκλησίας και να μην αρκεσθούν στα φαινομενικά, από τους τύπους να περάσουν στην ουσία.

Γι’ αυτό το σκοπό, ανέλαβαν τις αμαρτίες των συνανθρώπων και δέχτηκαν κάθε είδους εξευτελισμούς και ταπεινώσεις. Ο καθ. Χρ. Γιανναράς επισημαίνει πως: «Αὐτή ἡ ἐκούσια ἀποδοχή τῶν συκοφαντιῶν δεν ἥταν για τοὺς μοναχούς μόνο μια ἀφορμή ταπείνωσης, ἀλλά βασιζόταν καὶ στὴν πεποίθηση για τὴν κοινότητα τῆς ἀμαρτίας, για τὸ σταυρὸ τῆς καθολικῆς πτώσεως καὶ ἀποτυχίας τοῦ ἀνθρώπου, που σηκώνει ἡ Εκκλησία» [13].

Ο άγιος Συμεών γινόταν ταραχοποιός στη Έμεσα μη τηρώντας τις «τάξεις» της Εκκλησίας, πειράζοντας τους «πιστούς» μέσα στην εκκλησία, ρίχνοντάς τους καρύδια, σβήνοντας τις καντήλες και κάνοντας φασαρία την ώρα της λειτουργίας[14]. Φαίνεται να παίζει το ρόλο του δαιμονισμένου στην συνείδηση των άλλων, αυτό όμως δεν συμβαίνει χωρίς σκοπό, δεν είναι τυχαίο, ο σαλός ξέρει καλά τα της Εκκλησίας, εφόσον η αποστολή του είναι να σώσει τους άλλους[15] και με την ευρύτερη έννοια να σώσει τους πιστούς που απαρτίζουν την Εκκλησία.

Βλέπει, λοιπόν, «πιστούς – εκκλησιαζομένους» δίχως εκκλησιολογική συνείδηση. Ναι μεν μπορεί να «τηρούν» την τάξη και τους κανόνες «εὐσχημόνως καὶ κατὰ τάξιν»[16], αλλά δεν μπορούν να αγγίξουν την πνευματικότητα του μυστηρίου. Γι’ αυτούς η Εκκλησία δεν είναι βίωμα, αλλά μία συνήθεια, μία «ρουτίνα», ένας χώρος εκδηλώσεων και τελετών, ένας τόπος συνάντησης μεταξύ τους και όχι με το Θεό, τόπος χωρίς καρδιακή προσευχή, χωρίς Πνεύμα, που μοιάζει με τόπο ειδωλολατρίας[17].

Ο σαλός ήθελε ακριβώς να επαναφέρει την Εκκλησία στην ιδανική και μοναδική της πραγματικότητα ως σώμα Χριστού. Γι’ αυτό το λόγο επιχείρησε να σπάσει το κατεστημένο, την συνήθεια, να συντρίψει τους τύπους, την δήθεν ευταξία, τον ευσεβισμό των εκκλησιαζομένων,να αποσπάσει την προσοχή με τα καμώματά του και βλέπουμε ότι το κατάφερε. Όλοι τον κυνηγούν, κανένας απ’ αυτούς τους δήθεν προσευχομένους δεν ήταν πραγματικά προσηλωμένος στη λειτουργία, όλοι θύμωσαν και τον έβγαλαν έξω και τον έδερναν μέχρι που κόντευε να πεθάνει, «Πολλῷ οὗν κόπῳ  ἐξενεγκάντων αὐτὸν, […] οἵ καὶ ἔδωκαν αὐτῷ πληγὰς εἰς θάνατον»[18].

[1] Βλ. ROCHAU V., «Que savons–nous des fous -pour-le Christ», Rev. Irénikon, 53, 1980, p. 350.

[2] «Ἀπὸ πρωΐ τῇ ἁγίᾳ πέμπτῃ ἐκαθέζετο εἰς τὸν ἰτρᾶν, τρῶγων, ὥστε ἐσκανδαλίζοντο οἰ θεωρούντες αὐτὸν», ΛΕΟΝΤΙΟΥ ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ, Ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ διὰ Χριστόν σαλὸς, PG 93, 1728Α. Βλ. επίσης, ΓΙΑΝΝΑΡΑ ΧΡ., Η ελευθερία του ήθούς, ο. π., σ. 94.

[3] «Ἤ βαπτίζῃ ἤ πρὸς αὐτὴν ἔχεις», ΛΕΟΝΤΙΟΥ ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ, Ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ διὰ Χριστόν σαλὸς, PG 93, 1724 Β.

[4] Ο Λεόντιος τονίζει ότι το να είσαι αιρετικός σημαίνει να είσαι εκτός Εκκλησίας, ενώ γίνεσαι μέλος της Εκκλησίας όταν κοινωνάς, «εἰς τὴν Ἐκκλησίαν μου κοινωνεῖτε». ΛΕΟΝΤΙΟΥ ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ, Ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ διὰ Χριστόν σαλὸς, PG 93, 1724Α.

[5] Βλ. ΓΙΑΝΝΑΡΑ ΧΡ., Η ελευθερία του ήθούς, ο. π., σ. 94.

[6] Ιω. 5, 1-16.

[7] Μθ. 12, 1-8.

[8] Μκ. 7, 1-16.

[9] Βλ. ΓΙΑΝΝΑΡΑ ΧΡ., Η ελευθερία του ήθούς, ο. π., σ. 94.

[10] Η πατερική γραμματεία περιέχει πολλές μαρτυρίες περί ασκητών που δεν κοινωνούσαν σωματικώς. Βλ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΑΒΑΣΙΛΑ, Είς την θείαν Λειτουργίαν, SC. 4, bis, σ. 242.

[11] ΛΕΟΝΤΙΟΥ ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ, Ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ διὰ Χριστόν σαλὸς, PG 93, «Μὴ νυστάξητε, ἵνα μὴ χλιανθῇ τὸ περικαῖον ὑμῶν τὰς καρδίας πῦρ», στ. 1680Α, «σφαίρας πυρός ἀνερχομένας ἐξ αὐτοῦ εἰς τὸν οὐρανόν», στ. 1732C, και 1724Α.

[12] «Ἡ ζωή καί ἡ ἀλήθεια τοῦ «ἄλλου κόσμου» εἶναι ἀντίθετη ἀπό τή ζωή καί τήν ἀλήθεια τοῦ κόσμου τοῦτου. Ὁ ἄνθρωπος τοῦ «ἄλλου κόσμου», πρέπει μέ τή ζωή του νά δείξει αὐτή τήν ἀντίθεση. Ἔτσι ὁ Σαλός, συνδυάζοντας τή μεγαλύτερη αὐτοεγκατάλειψη καί αὐτοταπείνωση μέ τόν μεγαλύτερο ἡρωισμό, προσπαθεῖ νά ἀνατρέψει τά κατεστημένα ὅταν αὐτά δέν ἐξυπηρετοῦν ἀνώτερους σκοπούς καί καταντοῦν κενό γράμμα μίας φορμαλιστικῆς ἠθικῆς καί ἑνός κοινωνικοῦ εὐπρεπισμοῦ». Βλ. BENZ E., «Heilige Narrheit», Periodico Kyrios 3, 1938, p. 42.

[13] Βλ. ΓΙΑΝΝΑΡΑ ΧΡ., «Οι Κατά Χριστόν Σαλοί καὶ ἡ άρνηση τῆς αντικειμενικῆς ηθικής», Χριστιανικόν Συμπόσιον Δ΄, Αθήναι 1970, σ. 67.

[14] «Τῇ ἐπαύριον Κυριακής οὔσης ἔλαβεν κάρυα καὶ εἰσῆλθεν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ ἐν τῇ ἀρχῇ τῆς λειτουργίας καρυδίζων καὶ σβύννων τὰς κανδήλας, ἐλίθαζεν τὰς γυναῖκας τοῖς καρυδίοις,… ἐν τῷ ἐξέρχεσθαι ἔστρεψεν τὰ ταβλία τῶν πλακουνταρίων». Βλ. ΛΕΟΝΤΙΟΥ ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ, Ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ διὰ Χριστόν σαλὸς, PG 93, 1708D.

[15] «ἀπέλθωμεν, σώσωμεν καὶ ἄλλους», ΛΕΟΝΤΙΟΥ ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ, Ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ διὰ Χριστόν σαλὸς, PG 93, 1704Α. Το χωριο αυτό φανερώνει το εκκλησιαστικό φρόνημα του σαλού, που είναι η αγάπη προς τους άλλους.

[16] Α΄ Κορ. 14, 40.

[17] «Το πώς κατάντησε η εκκλησιολογία να περιορίζεται μόνο εντός του ναού, μέσα στις πέτρες, μοιάζει με τυπολατρία ή καλύτερα ειδωλολατρία» Βλ. ΣΤΑΜΟΥΛΗ ΧΡ., Η ειδωλολατρία της σύγχρονης πνευματικότητας, Άσκηση αυτοσυνειδησίας, εκδ. «Το Παλίμψηστον», Θεσσαλονίκη 2004, σσ. 55-77.

[18] ΛΕΟΝΤΙΟΥ ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ, Ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ διὰ Χριστόν σαλὸς, PG 93, 1708D.

[19] «Ὁ πνευματικός ἀνακρίνει μέν τά πάντα, αὐτός δέ ὑπ’ οὐδενός ἀνακρίνεται» (Α’ Κορ. 2, 15). Ο χαριτωμένος είναι μια κατάσταση που πρώτιστα αναφέρεται στον εσωτερικό «τῆς καρδίας ἄνθρωπο, ἐν τῷ ἀφθάρτῳ τοῦ πνεύματος,ὅ ἔστιν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ πολυτελές», (Α’ Πέτρ. 3, 3 — 4). Σχολιάζει η Τατιάνα Γκορίτσεβα: «Ἕνας ἄνθρωπος μπορεῖ νά γίνει ἀντικείμενο μελέτης καί ἐξετάσεων. Μπορεῖς νά τόν μελετήσεις, νά μάθεις πολλά ἀπ’ αὐτόν… Κανείς ὅμως δέν μπορεῖ νά κρίνει ἕναν Ἅγιο… (διότι) Ἁγιότητα σημαίνει κατ’ ἐξοχήν ἐσωτερικότητα». Βλ. ΓΚΟΡΙΤΣΕΒΑ Τ., «Η τρέλλα νά είσαι Χριστιανός», Freiburg, 1985, σ. 37.

[20] Κολ. 3, 11.

[21] «Τι καὶ ἡμεῖς κινδυνεύομεν πᾶσαν ὥραν; καθ’ ἡμέραν ἀποθνῂσκω, νὴ τὴν ὑμετέραν καύχησιν, ἀδελφοί, ἥν ἔχω ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ κυρίῳ ἡμῶν», Α΄ Κορ. 15, 30-31.

[22] ΛΕΟΝΤΙΟΥ ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ, Ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ διὰ Χριστόν σαλὸς, PG 93, 1725C.