ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

Περὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. (Τὀ ὄγδοο ἄρθρο τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως)

Ἱερεμίας Φούντας (Μητροπολίτης Γόρτυνος καὶ Μεγαλουπόλεως)

Καὶ εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, τὸ κύριον, τὸ ζωοποιόν, τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον, τὸ σὺν Πατρὶ καὶ Υἱῷ συμπροσκυνούμενον καὶ συνδοξαζόμενον, τὸ λαλῆσαν διὰ τῶν προφητῶν.


- Ἐρ.: Μὲ ποιά ἔννοια τὸ Ἅγιο Πνεῦμα καλεῖται «Κύριος»;

Ἀπ.: Ὑπὸ τὴν ἴδια ἔννοια ποὺ καὶ ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ καλεῖται «Κύριος», ὡς πραγματικὸς Θεός.



- Ἐρ.: Μαρτυρεῖται αὐτὸ ἀπὸ τὴν ἁγία Γραφή;

Ἀπ.: Φαίνεται καθαρὰ ἀπὸ τὰ λόγια τοῦ ἀποστόλου Πέτρου, ποὺ εἶπε γιὰ νὰ ἐλέγξει τὸν Ἀνανία: «Ἀνανία, γιατί κυρίεψε τὴν καρδιά σου ὁ Σατανᾶς, ὥστε νὰ ψευσθεῖς στὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιο καὶ νὰ κρατήσεις γιὰ τὸν ἑαυτό σου κάτι ἀπὸ τὸ ἀντίτιμο τοῦ κτήματος; Δὲν ψεύσθηκες σὲ ἀνθρώπους ἀλλὰ στὸν Θεὸ» (Πράξ. 5, 3.4).



- Ἐρ.: Τί πρέπει νὰ ἐννοήσουμε ἀπὸ τὴν ἔκφραση ὅτι τὸ Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι «ζωοποιόν»;

Ἀπ.: Πρέπει νὰ νοήσουμε ὅτι τὸ Πνεῦμα, μαζὶ μὲ τὸν Πατέρα καὶ τὸν Υἱὸ ἔδωσε ζωὴ σ' ὅλα τὰ κτίσματα καὶ ἰδιαίτερα ἔδωσε πνευματικὴ ζωὴ στοὺς ἀνθρώπους. «Ἂν δὲν γεννηθεῖ κανεὶς ἀπὸ νερὸ καὶ Πνεῦμα, δὲν μπορεῖ νὰ μπεῖ στὴν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ» (Ἰωάν. 3, 5).



- Ἐρ.: Ἀπὸ ποῦ γνωρίζουμε ὅτι τὸ Ἅγιο Πνεῦμα «ἐκπορεύεται ἀπὸ τὸν Πατέρα», ὅπως τὸ ὁμολογοῦμε στὸ «Πιστεύω»;

Ἀπ.: Τὸ γνωρίζουμε ἀπὸ τὰ ἴδια τὰ λόγια τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ: «Ὅταν ἔρθει ὁ Παράκλητος, τὸν ὁποῖο θὰ σᾶς στείλω ἐγὼ ἀπὸ τὸν Πατέρα, τὸ Πνεῦμα τῆς ἀλήθειας, τὸ ὁποῖο ἐκπορεύεται ἀπὸ τὸν Πατέρα, ἐκεῖνος θὰ δώσει μαρτυρία γιὰ μένα» (Ἰωάν. 15,26). Σ' αὐτὰ τὰ λόγια τοῦ Χριστοῦ στηρίχθηκε ἡ Β' Οἰκουμενικὴ Σύνοδος καὶ θέσπισε τὸ δόγμα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος περὶ τῆς ἐκπορεύσεώς Του ἀπὸ τὸν Πατέρα. Καὶ ὅλη ἡ Ἐκκλησία δέχτηκε τόσο ἀποφαστικὰ τὸ δόγμα αὐτό, ὥστε ἡ Γ' Οἰκουμενικὴ Σύνοδος στὸν ἕβδομο κανόνα της ἀπαγόρευσε τὴν σύνθεση κάποιας νέας πίστης. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς λέει γιὰ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα: «Γιὰ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα λέμε καὶ ὅτι ἐκπορεύεται ἀπὸ τὸν Πατέρα καὶ Πνεῦμα τοῦ Πατέρα τὸ ὀνομάζουμε˙ δὲν λέμε ὅμως ἀπὸ τὸν Υἱὸ τὸ Πνεῦμα, ἀλλὰ τὸ ὀνομάζουμε Πνεῦμα Υἱοῦ («Εἴ τις γὰρ πνεῦμα Χριστοῦ οὐκ ἔχει», Ρωμ. 8,9, λέει ὁ θεῖος Ἀπόστολος) καὶ ὁμολογοῦμε ὅτι διὰ μέσου τοῦ Υἱοῦ ἔχει φανερωθεῖ καὶ μεταδοθεῖ σὲ μᾶς (γιατὶ «ἐνεφύσησε» καὶ εἶπε στοὺς μαθητές του: «Λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον», Ἰωαν. 20, 22), ὅπως ἀκριβῶς ἀπὸ τὸν ἥλιο προέρχονται καὶ ἡ ἀχτίδα καὶ ἡ λάμψη (γιατὶ αὐτὸς εἶναι ἡ πηγὴ τῆς ἀχτίδας καὶ τῆς λάμψης), ἐνῶ διὰ μέσου τῆς ἀχτίδας μεταδίδεται σὲ μᾶς ἡ λάμψη καὶ αὐτὴ εἶναι ποὺ μᾶς φωτίζει καὶ μετέχεται ἀπό μᾶς» (Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως Α', 8 Περὶ τῆς Ἁγίας Τριάδος). Κατὰ τὸ παραπάνω παράδειγμα τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμάσκηνου ὡς ἥλιος, πηγὴ θεότητας, παρομοιάζεται ὁ Πατέρας, ἀπὸ τὸν ὁποῖο ἥλιο προέρχεται ἡ ἀχτίδα (ὁ Υἱὸς) καὶ ἡ λάμψη (τὸ Πνεῦμα) – Διὰ μέσου τῆς ἀχτίδας ὅμως μεταδίδεται ἡ λάμψη, διὰ μέσου τοῦ Υἱοῦ, δηλαδή, μεταδίδεται σὲ μᾶς τὸ Ἅγιο Πνεῦμα.



- Ἐρ.: Οἱ Καθολικοὶ λένε στὸ «Πιστεύω» τους ὅτι τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἐκπορεύεται ὄχι μόνο ἀπὸ τὸν Πατέρα, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸν Υἱὸ («Filioque», «Φιλιόκβε»). Εἶναι σωστὸ αὐτό;

Ἀπ.: Ἡ προσθήκη αὐτὴ τῶν Καθολικῶν στὸ «Πιστεύω» εἶναι πλάνη στὴν οὐσία της καὶ ἀντικανονικὴ τυπικά. Γιατὶ δὲν διδάσκεται ἀπὸ τὴν ἁγία Γραφή˙ ὁ Κύριός μας εἶπε καθαρὰ ὅτι τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἐκπορεύεται μόνο ἀπὸ τὸν Πατέρα (Ἰωάν. 15, 16). Ἔπειτα τὸ «Φιλιόκβε» (ὅτι τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἐκπορεύεται καὶ ἐκ τοῦ Υἱοῦ) δὲν διδάσκεται ἀπὸ τὴν ἀρχαία γνήσια δογματικὴ παράδοση καὶ μάλιστα οὔτε ἀπὸ τὴν Β' Οἰκουμενικὴ Σύνοδο ποὺ διετύπωσε τὸ ὄγδοο ἄρθρο τοῦ Συμβόλου τῆς πίστης μας περὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, οὔτε ἀπὸ τὶς ἄλλες Οἰκουμενικὲς Συνόδους καὶ τοὺς ἁγίους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Ἀκόμη τὸ «Φιλιόκβε» εἶναι ἐσφαλμένο θεολογικὰ καὶ φιλοσοφικά, γιατὶ εἰσάγει διαρχία στὴν μοναρχικὴ Τριάδα˙ ἐνῶ δηλαδὴ ὁ Πατέρας εἶναι ἡ μόνη πηγὴ θεότητας, ἀπὸ τὸν ὁποῖο γεννᾶται ὁ Υἱὸς καὶ ἀπὸ τὸν ὁποῖο, Πατέρα πάλι, ἐκπορεύεται τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, μὲ τὴν πλάνη τῶν Καθολικῶν ὅτι τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἐκπορεύεται καὶ ἀπὸ τὸν Υἱὸ ἔχουμε δύο ἀρχὲς θεότητας. Τέλος τὸ «Φιλιόκβε» εἶναι ἀντικανονικὸ καὶ ἐκκλησιαστικῶς, γιατὶ ἀποτολμήθηκε ἀπὸ μία τοπικὴ Ἐκκλησία (τὴν Δυτικὴ) σὲ οἰκουμενικὸ Σύμβολο, ποὺ φέρει τὴν σφραγίδα τοῦ ἀλάθητου καὶ ἀναλλοίωτου καὶ ἐπεκύρωσαν οἱ ἑπόμενες πέντε Οἰκουμενικὲς Σύνοδοι ἀπαγορεύοντας μάλιστα ἀπόλυτα κάθε προσθήκη ἡ ἀφαίρεση σ' αὐτό.



- Ἐρ.: Πῶς τότε λέει ὁ Χριστὸς στοὺς μαθητές Του ὅτι θὰ στείλει Αὐτὸς τὸ Ἅγιο Πνεῦμα; (Βλ. Ἰωάν. 15, 26).

Ἀπ.: Αὐτὸ ἀκριβῶς δὲν ἑρμήνευσαν καλὰ οἱ Καθολικοί. Ἄλλο ἡ ἐκπόρευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἀπὸ μόνο τὸν Πατέρα, ποὺ ἔγινε πρὸ πάντων τῶν αἰώνων (ὅπως καὶ ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ), καὶ ἄλλο ἡ σὲ ὁρισμένο χρόνο φανέρωση καὶ ἔκπεμψη Αὐτοῦ στὸν κόσμο διὰ τοῦ Υἱοῦ. Αὐτὸ φαίνεται ἀπὸ τὰ λόγια τοῦ Χριστοῦ στὸ Ἰωάν. 15, 26, ποὺ γιὰ μὲν τὴν ἀΐδιο ὕπαρξη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἀπὸ τὸν Πατέρα χρησιμοποιεῖ ρῆμα σὲ χρόνο ἐνεστῶτα («ὃ παρὰ τοῦ Πατρὸς ἐκπορεύεται») γιὰ δὲ τὴν ἐν χρόνῳ ἀποστολή Του στὸν κόσμο δι' Αὐτοῦ (τοῦ Χριστοῦ) χρησιμοποιεῖ ρῆμα σὲ χρόνο μέλλοντα («ὃν ἐγὼ πέμψω ὑμῖν»). Μὲ αὐτὴν τὴν ἔννοια, τῆς πέμψεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στὸν κόσμο, βρίσκουμε τὸ «δι' Υἱοῦ» στοὺς ἁγίους Πατέρες. Βλ. τὴν ἀναφερθεῖσα περικοπὴ τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ. (Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, I, 8, Περὶ τῆς Ἁγίας Τριάδος).



- Ἐρ.: Ἀπὸ ποῦ φαίνεται ὅτι τὸ Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι ἰσότιμο μὲ τὸν Πατέρα καὶ τὸν Υἱό, γιατί λέμε στὸ «Πιστεύω» «τὸ σὺν Πατρὶ καὶ Υἱῷ συμπροσκυνούμενον καὶ συνδοξαζόμενον»;

Ἀπ.: Φαίνεται ἀπὸ τὸ ὅτι ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς διέταξε νὰ βαπτιζόμαστε στὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Βλ. Ματθ. 28, 19



- Ἐρ.: Γιατί στὸ Σύμβολο τῆς πίστης μας λέμε ὅτι τὸ Ἅγιο Πνεῦμα «λάλησε διὰ τῶν Προφητῶν»; («Τὸ λαλῆσαν διὰ τῶν Προφητῶν»).

Ἀπ.: Αὐτὸ λέγεται γιὰ μερικοὺς αἱρετικούς, οἱ ὁποῖοι δίδασκαν ὅτι τὰ βιβλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης δὲν γράφτηκαν ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα.



- Ἐρ.: Ἡ ἁγία Γραφὴ μαρτυρεῖ ὅτι τὸ Ἅγιο Πνεῦμα μίλησε πραγματικὰ διὰ τῶν Προφητῶν;

Ἀπ.: Ὁ ἀπόστολος Πέτρος λέει: «Δὲν ἔγινε ποτὲ προφητεία διὰ θελήματος ἀνθρώπου, ἀλλὰ ἀπὸ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιο κινούμενοι μίλησαν ἅγιοι ἄνθρωποι τοῦ Θεοῦ» (Β' Πέτρ. 1, 21).



- Ἐρ.: Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα μιλάει ἐπίσης διὰ τῶν Ἀποστόλων;

Ἀπ.: Βεβαίως! Στοὺς προφῆτες, λέει πάλι ὁ ἀπόστολος Πέτρος, «ἀποκαλύφθηκε ὅτι δὲν ὑπηρετοῦσαν τὸν ἑαυτό τους ἀλλὰ ἐσᾶς, προλέγοντες ὅσα σᾶς ἀνηγγέλθησαν τώρα ἀπὸ ἐκείνους ποὺ σᾶς κήρυξαν τὸ χαρμόσυνο ἄγγελμα μὲ τὴν δύναμη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τὸ ὁποῖο στάλθηκε ἀπὸ τὸν οὐρανὸ» (Α' Πέτρ. 1, 12).



- Ἐρ.: Γιατί τότε δὲν γίνεται μνεία τῶν Ἀποστόλων στὸ Σύμβολο τῆς πίστης;

Ἀπ.: Γιατί τότε ποὺ συνέθεταν τὸ «Πιστεύω», δὲν ἀμφισβητοῦσε κανεὶς τὴν θεοπνευστία τῶν Ἀποστόλων.



- Ἐρ.: Φανερώθηκε τὸ Ἅγιο Πνεῦμα στοὺς ἀνθρώπους κατὰ κάποιο εἰδικώτερο τρόπο;

Ἀπ.: Μάλιστα! Κατέβηκε στοὺς Ἀποστόλους μὲ τὴν μορφὴ πυρίνων γλωσσῶν τὴν πεντηκοστὴ μέρα, μετὰ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ.



- Ἐρ.: Δίδεται τὸ Ἅγιο Πνεῦμα στοὺς ἀνθρώπους καὶ σήμερα;

Ἀπ.: Καὶ βέβαια! Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα μεταδίδεται σὲ ὅλους τοὺς βαπτισμένους χριστιανούς. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος μᾶς λέει: «Δὲν ξέρετε ὅτι εἶστε ναὸς τοῦ Θεοῦ καὶ τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ κατοικεῖ μέσα σας;» (Α' Κορ. 3, 16).



- Ἐρ.: Πῶς μποροῦμε νὰ γίνουμε μέτοχοι τοῦ Ἁγίου Πνεύματος;

Ἀπ.: Μὲ τὴν θερμὴ προσευχὴ καὶ τὰ Μυστήρια. «Ἄν, λοιπόν, σεῖς ποὺ εἶσθε κακοὶ ξέρετε νὰ δίνετε στὰ παιδιά σας πράγματα καλά, πόσο μᾶλλον ὁ Πατέρας ὁ οὐράνιος θὰ δώσει Πνεῦμα Ἅγιο σ' ἐκείνους ποὺ τοῦ ζητοῦν» (Λουκ. 11, 13). «Ὅταν ἐμφανίστηκε ἡ χρηστότητα καὶ ἡ φιλανθρωπία τοῦ Σωτήρα μας Θεοῦ, μᾶς ἔσωσε, ὄχι ἀπὸ ἔργα δικαιοσύνης, τὰ ὁποῖα κάναμε ἐμεῖς, ἀλλὰ σύμφωνα μὲ τὸ δικό Του ἔλεος, διὰ τοῦ λουτροῦ τῆς ἀναγέννησης καὶ τῆς ἀνακαίνισης ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, τὸ ὁποῖο ξέχυσε σ' ἐμᾶς πλούσια διὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Σωτήρα μας» (Τίτ. 3, 4-6).



- Ἐρ.: Πόσα καὶ ποιά εἶναι τὰ χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος;

Ἀπ.: Εἶναι ἑπτά, γιὰ τὰ ὁποῖα λέει ἡ Ἀποκάλυψη: «Μπροστὰ στὸν θρόνο ἔκαιγαν ἑπτὰ πύρινες λαμπάδες, ποὺ εἶναι τὰ ἑπτὰ πνεύματα τοῦ Θεοῦ» (4, 5). Ὅπως τὰ ἀναφέρει τὰ χαρίσματα αὐτὰ ὁ προφήτης Ἡσαΐας (11, 2-3), εἶναι: α) Ἡ σοφία, ἡ ἄνωθεν σοφία (βλ. Ἰακ. 3, 17), στὴν ὁποία ἐναντιοῦται ἡ σαρκικὴ σοφία (βλ. Β' Κορ. 1, 12)˙ β) ἡ σύνεση, ἡ κατανόηση τῶν ἀπορρήτων καὶ τοῦ θείου θελήματος (βλ. Ἔξ. 36, 1. Δαν. 1, 17. Λουκ. 24, 45. Β' Τιμ. 2, 7), στὴν ὁποία ἀντιστέκεται ἡ ἀνοησία καὶ ἀπιστία (βλ. Λουκ. 24, 25. Γαλ. 3, 3)˙ γ) ἡ βουλὴ (βλ. Πράξ. 20, 27), στὴν ὁποία ἐναντιώνεται ἡ βουλὴ τῶν ἀσεβῶν (βλ. Ψαλμ. 1, 1)˙ δ) ἡ ἰσχύς, μὲ τὴν ὁποία ἀντιστεκόμαστε σὲ κάθε πειρασμὸ (βλ. Α' Κορ. 16, 13. Ἐφεσ. 6, 14) καὶ στὴν ὁποία ἰσχὺ ἀντίθετος εἶναι ὁ φόβος, γιὰ τὸν ὁποῖο λέει ὁ Ψαλμωδός, «Ἐκεῖ φοβήθηκαν φόβο, ὅπου δὲν ἦταν φόβος» (Ψαλμ. 13, 5)˙ ε) ἡ γνώση˙ ἡ γνώση τοῦ Νόμου καὶ τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ, στὴν ὁποία ἐναντιώνεται ἡ ἄγνοια τοῦ θείου Νόμου, γιὰ τὴν ὁποία ὁ Ψαλμωδὸς λέει: «Χύσε τὴν ὀργή Σου στὰ ἔθνη ποὺ δὲν Σὲ γνωρίζουν, καὶ στὰ βασίλεια, ποὺ δὲν ἐπικαλοῦνται τὸ ὄνομά Σου» (Ψαλμ. 78, 6)˙ ς) ἕκτο χάρισμα εἶναι ἡ εὐσέβεια, γιὰ τὴν ὁποία λέει ὁ Ἀπόστολος ὅτι εἶναι «καθ' ὅλα ὠφέλιμη, γιατὶ παρέχει ὑπόσχεση καὶ γιὰ τὴν τωρινὴ ζωὴ καὶ γιὰ τὴν μέλλουσα» (Α' Τιμ. 1, 8). Καὶ ζ) χάρισμα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἶναι ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ, σὰν τὸν φόβο ἐκεῖνο τὸν γλυκό, ποὺ ἔχουν τὰ παιδιὰ στοὺς πατέρες τους καὶ ὄχι σὰν τὸν φόβο ἐκεῖνο τὸν τυραννικό, ποὺ ἔχουν οἱ δοῦλοι στοὺς ἀφέντες τους.



-Ἐρ.: Τί λένε οἱ χιλιαστὲς γιὰ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα;

Ἀπ.: Οἱ χιλιαστὲς δὲν πιστεύουν στὸ Ἅγιο Πνεῦμα σὰν
προσωπικὸ Θεό, ἀλλὰ τὸ παραδέχονται σὰν δύναμη τοῦ Θεοῦ.



- Ἐρ.: Πῶς θὰ τοὺς ἀντικρούσουμε;

Ἀπ.: Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα στὴν ἁγία Γραφὴ παρουσιάζεται ὡς Πρόσωπο, στὸ ὄνομα τοῦ Ὁποίου πρέπει νὰ βαπτιζόμαστε (Ματθ. 28,19), ὡς Πρόσωπο, ποὺ ξεχωρίζει καὶ καλεῖ γιὰ τὸ ἔργο τῆς ἱεραποστολῆς (Πράξ. 13,2), ποὺ ὁμιλεῖ καὶ διατάσσει (Πράξ. 8, 29), ποὺ λέγεται ΕΚΕΙΝΟΣ (Ἰω. 16,13-14), γιατὶ ἔχει προσωπικότητα. Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι Θεός, εἶναι ὁ Κύριος (Β' Κορ. 3, 16-18).